Anasayfa
Resmi Dil : Kabardeyce, Rusça, Balkarca
Başkent : Nalçik
Cumhurbaşkanı : Kanakov Arsen Başiroviç
Yüzölçümü : 12.500 km2
Nüfus : 901.494 (2002)
Din : Müslüman, Hıristiyan
NUFUS
Nüfusun % 56.6'sı kentlerde, % 43.4'ü köylerde yaşar.
Nüfusun % 46.9'u erkek, % 53.1'i kadındır.
KABARDEY-BALKAR Cumhuriyeti Nüfus Yapısı - 2002
Milliyetler Nüfus Oran (%)
Kabardey 498.702 55.32
Balkar 104.951 11.65
Asetin 9.845 1.10
Azeri 2.281 0.25
Ermeni 5.342 0.59
Belorus 1.194 0.13
Gürcü 1.731 0.19
İnguş 1.236 0.14
Koreli 4.722 0.52
Lak 1.800 0.20
Alman 2.525 0.28
Rus 226.620 25.14
Tatar 2.851 0.32
Türk 8.770 0.97
Meskhet 2.283 0.25
Ukraynalı 7.592 0.84
Çingene 2.357 0.26
Çeçen 4.241 0.47
Diğer 12.451 1.38
TOPLAM 901.494 100.00
Not: Nüfusu 1000’in altında olanlar “diğer” hanesine dahil edildi
Kabardey 498.702 55.32
Balkar 104.951 11.65
Asetin 9.845 1.10
Azeri 2.281 0.25
Ermeni 5.342 0.59
Belorus 1.194 0.13
Gürcü 1.731 0.19
İnguş 1.236 0.14
Koreli 4.722 0.52
Lak 1.800 0.20
Alman 2.525 0.28
Rus 226.620 25.14
Tatar 2.851 0.32
Türk 8.770 0.97
Meskhet 2.283 0.25
Ukraynalı 7.592 0.84
Çingene 2.357 0.26
Çeçen 4.241 0.47
Diğer 12.451 1.38
TOPLAM 901.494 100.00
Not: Nüfusu 1000’in altında olanlar “diğer” hanesine dahil edildi
COĞRAFİ YAPISI
-Kabardey-Balkar Cumhuriyeti (KBC),RF'de,Kuzey Kafkasya'da, Kafkas Dağları'nın kuzey eteklerinde, Terek Irmağı havzasında yer alır. Doğusunda Kuzey Osetya, güneyinde Gürcistan, batısında ise Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti bulunur.Yüzölçümü 12.500 km.kare,nüfusu 2002'de 901.494 idi (Nüfus 2005'te biraz düşmüştür:898.9 bin).
2002'de nüfusun % 56.6'sı (510.346) kentli,% 43.4'ü (478.774) köylü idi.Yine nüfusun % 46.9'u erkek (422.720),% 53.1' de (478.774) kadın idi.
Güney kesim dağlıktır,en yüksek yer Elbrus (5.642 m;Kabartayca 'Oşhamaho',Balkarca 'Mingi Tav').Bu bölgede buzul alanlarının altında Alp tipi çayırlar,daha aşağıda,iğneyapaklı ve yaprak döken ağaçlardan oluşan ormanlar bulunur.Kuzeye doğru 500-700 metre yüksekliklerdeki yerlerde yaprak döken ağaçlı ormanlar yayılır.Vadiler çayır,kuzeydeki düzlükler steplerle kaplı verimli tarım topraklarını oluşturur.
Kafkas Dağlarındaki buzul ve karlarla beslenen,hızlı akışlı çok sayıda ırmak kuzeye doğru akarak Terek Irmağına dökülür.Başlıcaları Malka,Baksan,Çegem,Nalçik,Çerek ve Lesken ırmaklarıdır.Ilıman bir kara iklimi görülür:Nalçik'te Ocak ayı ortalaması - 4 derece,Temmuz ortalaması da + 22 derecedir.Isı yükseltiye göre düşer.Yıllık yağış tutarı Kabardey Ovasında 600 mm'nin altına iner,bu nedenle tarımda sulama gerekir.
Kabardey Ovasında çoğunlukla Kabardeyler -2002'de 498.702 (% 55.3),ardından Ruslar-2002'de 226.620 (%25.1) yerleşmişlerdir.
Cumhuriyetin iki ana halkından biri olan Balkarlar-2002'de 104.951 (% 11.6),bölgenin geniş kesimini oluşturan güneydeki Baksan, Çegem ve Çerek nehirlerinin vadileri ile başkent Nalçik'te oturur,Sovetskiy rayonunda çoğunluğu oluştururlar. Kalan yerlerin nüfusu,çoğunlukla Kabartay ve Ruslar'dan oluşur.
SOSYAL
Kabardeyler ve Balkarlar Sünni Müslümandırlar. Kabardeylerin ana dili Kafkas dillerininRusça'yı da konuşur ve kullanır.Kabardey dilinde iki dergi,bir gazete, Balkar dilinde de bir gazete basılmaktadır. Kabardeyler 13-15.yüzyıllarda muhtemelen Karaçay ve Balkarlarla aynı sıralarda Kuban Irmağının kuzeyinde,Taman Yarımadası,Azak Denizi doğusu ve kuzeyi ile Kırım'da yaşarlarken,Tatar (en son Kırım Hanlığı) baskıları nedeniyle şimdiki yerlerine çekilmişlerdir. Kabardeyler tarım ve hayvancılıkla,Balkarlar ise hayvancılıkla geçinirlerdi. Kabardeyler 1774'te,Balkarlar ise 1827'de Rus yönetimi altına girdiler.Ancak,Ruslar feodal yapıya dokunmadılar.Derebeylerinin (Kabardey "pşı",Balkar "tavbıy") geniş arazileri,köyleri,büyük hayvan sürüleri,kalabalık köleleri (Kabardey "pşıtl",Balkar "kul") vardı.Derebeylik düzeni ve kölelik (serflik) Rusya'da 1861'de kaldırıldı,ama Kafkasya'nın çoğu yerinde 1868-1869 yıllarına değin sürdü ve ancak o tarihlerde kaldırıldı,ama özgürlüğe kavuşan eski kölelere devletçe toprak verilmedi.Bu da yoksul köylü ve eski kölelerin toprak taleplerinin karşılanacağı umuduyla 1917 devrimini desteklemelerini kolaylaştırdı. 19.yüzyılda başlayan modern değişimler,beraberinde kültürel alanda da gelişmelere yol açtı.Kabardey ve Balkar aydınları belirmeye başladı. Ocak 1922'de RSFSC'ne bağlı Kabardey-Balkar Özerk Oblastı'nın (il) kurulmasıyla resmen yazılı yaşama geçildi.İlkin Arap alfabesi,1924'te Latin alfabesi,1936'da da şimdiki Kiril (Rus) alfabesi kabul edildi.Kısa bir dönemde,sırasıyla üç alfabe değiştirilmiş olması,1960 yılından 1990 yılına değin Büyük Ülkü programı kapsamında Ruslaştırma politikalarının uygulanmış olması sonucu,din,gelenek ve ulusal adlardan bir kopuş süreci yaşandı. Kabardey ve Balkarların kendi dillerinde söyledikleri Nartlar destanı ünlüdür.Destan,masal,menkıbe,şarkı ve öykü biçimlerindeki halk söylentileri çoktur.Bunların önemli bir bölümü kayıt altına alınmış ve yayınlanmıştır.Bu söylentiler,Kabardeyler arasında "geguak'o-vısak'o kuph'er" adı verilen şarkıcı ve çalgıcılardan oluşan gezici topluluklar tarafından yaşatılmış ve günümüze getirilmiştir.Bu topluluk üyeleri çok saygınlanırdı. İlk Kabardey yazar Şore Negume'dir (1794-1844),Rusça olarak,el yazması ilk "Adıge Grameri" ile "Adıge Halkının Tarihi" adlı yapıtları bıraktı. Daha sonra halk ozanı Beçmırze Paşe (1854-936),Ali Şogentsuk (1900-1941)yetişti.A.Şogentsuk'un "Kambot ile Latse" adlı manzum romanı ünlüdür.Bunları Alim Kişoko,Betal Kuaş,Askerbıy Şorten gibi şair ve yazarlar izledi.Zavır Nalo ve Zıramuk Kardenguş da Nart destanı parçalarının derlenmesinde ve eleştiri alanlarında çalıştılar. Balkar edebiyatının ünlü kişileri arasında 1945'te Orta Asya'da sürgünde ölen ve ölümüne değin halkına moral veren Kazım Meçiyev (1859-1945)ile şair Kaysın Kuliyev (1917-1985) sayılabilir. Kabardeyce ve Balkarca,resmi diller olarak,Rusça yanında ilk ve orta dereceli okullarda,dil ve edebiyat dersleri ile sınırlanmış olarak okutulmakta,Nalçik'teki Kabardey-Balkar Devlet Üniversitesi'nde incelenmekte ve öğretilmektedir.Ancak,politik bir değişiklik olarak, 2007-2008 eğitim-öğretim yılında bir pilot uygulama olarak,Kabartayca ve Balkarcanın 20 kadar okulun birinci sınıflarında okutulması,4 eğitim yılı sonunda bütünüyle anadili eğitimi geçiş sürecinin tamamlanması kararı alınmıştır,Nalçik'te,ayrıca çok sayıda kültürel kurum ve kuruluşlar da bulunmaktadır.
EKONOMİ
Kabardey-Balkar ekonomisinin temelini sanayi sektörü oluşturmaktadır. GSMH'nin % 60'ından fazlasını sanayi sektörü oluşturur. Ağır sanayi, elektrik enerjisi üretimi ve metalurji önemlidir. Makine yapımı da gelişmiştir. Bu cumhuriyette tarım gelişmiştir. Kabardey düzlüğünde buğday, mısır, darı ve ayçiçeği yetiştirilir. Dağların eteklerinde de sebze ve meyve ve üzüm yetiştirilmektedir. Ayrıca hayvancılık da yapılmaktadır. Dağ köylerinde zengin otlaklar vardır. Ülke dağ turizminde ilerlemektedir.
DEVLET
Cumhuriyette Rusya Federasyonu (RF) örneğinde olduğu gibi yarı parlamenter bir sistem geçerlidir. İdari bir başkanlığa ve iki meclisli bir yasama organına sahiptir. Başkan yani Prezident halk tarafından seçilir ya da Rusya Federasyonu başkanı tarafından atanır ve Parlamento tarafından da onaylanır. Prezident (Devlet Başkanı) dışarıdan bakanlar kurulunu atamaya ve görevden almaya yetkilidir. Yasama Meclisi, Cumhuriyet Sovyeti olarak bilinen bir üst kurum ve Temsilciler Sovyeti denilen bir alt kurumdan oluşmaktadır. Eski yönetici sınıf, yetkilerin federal hükümet ve komünist parti arasında bölünmesine rağmen kontrolü elinde tutmaktadır.
Bakanlar Kurulu:
Cumhurbaşkanı Genel Sekreteri : Kajarov Albert Hatuyeviç
Parlanmento Başkanı : Beçelov İlyas Borisoviç
Parlamento Başkan Yrd : Fedçenko Ludila Mihaylovna
Parlamento Başkan Yrd : Boziyev Natbi Magomedoviç
Başbakan : Yarin Andrey Yaniaminoviç
Başbakan 1. Yardımcısı : Thazaplijev Murat Tuleviç
Başbakan Yrd : Dışekova Madina Ruslanovna
Başbakan Yrd : Çeçenov Anuvar Ahmatoviç
Bayındırlık ve İskan Bakanı : Afaşagov Mihail Galinoviç
Sağlık Bakanı : Bitsuyev Vadim Georgiyeviç
Maliye Bakanı : Bişenov Azret Aliyeviç
Ulaştırma Bakanı : Sunşev Anuvarbiy Abuboviç
Ekonomi Ve Ticaret Bakanı : Musukov Ali Tahiroviç
Tarım Ve Köyişleri Bakanlığı : Erkenov Tembulat Huseynov
İçiçişleri Bakanı : Tomçak Yuri İosifoviç
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı : Tübiyev Albert İshakoviç
Kültür ve Enformasyon Bakanı : Tutov Zaur Najidoviç
Sanayi ve Enerji Bakanı : Uyanayev Kazım Hacı Muratoviç
Turizm Bakanı : Firov Ruslan Borisoviç
Çevre Bakanı : Şipov Vladimir Anatoliyeviç
Eğitim ve Bilim Bakanı : Şhagapsoyev Safarbiy Hasanbiyeviç
Hazine Arazileri ve Mülkleri Bakanlığı : Sohov Muhamed İsmaliloviç
Spor ve Beden Eğitimi Dev. Kmt. Bşk : Kardanov Murat Nausbiyeviç
Gençlik ve STK’lardan Sor. Dev.Kmt. Bşk. : Paştov Boris Sultanoviç
DİL
Kabardey-Balkarya'da konuşulan dil Kabardeyce (Baksan lehçesi),Rusça ve Balkarca'dır.Balkarca va Karaçayca aynı edebiyat dilini kullanır.Cumhuriyette Kabartay,Balkar ve Rus dilleri birlikte resmi dil statülerindedir.
TARİHİ
Kuban Irmağı kuzeyindeki düzlülerde,Azak Denizi doğusunda ve Kırım'da yaşamış olan Kabardeyler,Moğol-Tatar baskıları karşısında,13-15.yüzyıllarda şimdiki yerlerine çekilerek Kabardiya'yı oluşturmuşlardır."Pşı" adı verilen derebeylerince yönetilen Kabardeyler,Tatarlar'dan korunmak için 1557'de Rus korumasını benimsediler.1739 Belgrad Antlaşması sonucu,Büyük Kabardey ve Küçük Kabardey ya da Cılahsteney (Джылахъстэнэй) bölgeleri,Rus ve Osmanlı devletleri arasında "tarafsız bölge" statüsü kazandı ve bu bölgelerin bağımsız oldukları her iki devlet tarafından da tanındı.1768-1774 Osmanlı-Savaşı'nda Osmanlıları yenen ve Daryal Geçidi'i geçip Karadeniz kıyısındaki Poti Kalesi'ne değin ilerlemiş olan Ruslar,1774'te Kabardiya ve Osetya'yı ilhak ettiler.Bu arada Osetlerin çoğu Ruslarca Hıristiyanlaştırıldı.25 yıl sonra,1799'da ve özellikle 1804 yılından başlamak üzere,Rus kolonizasyon politikalarının yoğunlaştırılması,özellikle bazı derebeylerinin topraklarına el konulması,buralarda Rus askeri kale ve karakollarının kurulmaya ve Kazak nüfusun getirilip buralara yerleştirilmeye başlanması üzerine, Rus-Kabardey ilişkileri gerginleşti.1822-25 yıllarına değin süren Kabartay başkaldırıları,sonunda, sert bir biçimde bastırıldı.Artan baskılar nedeniyle nüfusun önemli bir kesimi Batı Çerkesya'ya ya da Adigey'e göç etti.Bunlara "Kuban Kabartayları" (Kabartayca:Hajret Qeberdey) denmektedir (Bunların kalıntıları halen Adigey'de 4 köy oluşturmaktadır: Vılap,Koşhabl,Leşepsın ya da Blaçepsın ve Fedz ya da Hodz).Bazı Kabartay grupları da doğudaki Çeçenya ve Dağıstan'a göç ettiler.Bu ayaklanma ve bölgeden ayrılmalar sonucu 200.000 dolayında olduğu söylenen bölge nüfusunun 30-35 bine düştüğü yazılmaktadır (bk.Ali Kasumov-Hasan Kasumov,"Çerkes Soykırımı",Ankara,1995,s.20).
Kabartaylarla aynı sıralarda,Kabartayların güneyine yerleşmiş olmaları gereken Balkarlar ise, uzun bir süre,Rus istilasına direnmiş,Ruslar Balkarlara ancak 1827'de boyun eğdirmişlerdir.
Rus yönetimi,1860'larda hem Müslüman nüfusu azaltmak ve hem de batıdaki 1864 Adıge sürgünü olayına yönelik olası tepkileri azaltmak,bu sürgün olayını sıradan bir göç olayı imiş gibi geçiştirmek için,Osmanlılarla bir anlaşma içinde Kabartay ve Kuzey Osetya'dan Müslüman nüfusu,baskı ve entrika ile göç ettirmeye başladı (bk."Jineps",Ocak 2007,s.4).Göçler 1900'lü yıllara değin ara ara devam etti.Kabartaylar,Diaspora'da Kayseri,Tokat,Sıvas,Adana,Mersin,K.Maraş,Ankara,Eskişehir,Balıkesir (Bandırma 1 köy) vb illerde,Suriye ve Ürdün'de bulunmaktadırlar.
Ocak 1921'de kuruluşu onanan Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'ne (RSFSC) bağlı "Dağlı Özerk SS Cumhuriyeti" içinde Kabartay ve Balkar ulusal okrugları da yer aldılar.Bu iki okrug (ilçe),daha sonra ayrılıp birleşerek 16 Ocak 1922'de RSFSC'ye bağlı Kabartay-Balkar Özerk Oblastı'nı (sancak) oluşturdu.Statü,5 Aralık 1936'da özerk cumhuriyete yükseltildi. Özerk cumhuriyet toprakları Temmuz 1942 - Ocak 1943 arası Alman işgaline uğradı. 1943'te Cumhuriyetin Balkar bölümü kaldırıldı,Balkar topraklarının bir bölümü Gürcistan SSC'ne bağlandı ve Balkarlardan boşaltılan bu yerlere bir Gürcü topluluğu olan Svanlar yerleştirildi.Balkarlar ise,Almanlarla işbirliği yapmak suçlamasıyla topluca Kırgızistan SSC topraklarına sürüldüler.
1956'da Balkarların saygınlığı geri verildi ve 9 Ocak 1957'de iki etnik ünvanlı Kabartay-Balkar Özerk SSC yeniden kuruldu,Svanlar da,Gürcistan'a geri gönderildi;Balkarların çoğu kısa bir süre içinde sürgünden döndü.Cumhuriyetteki Balkar nüfusunun seyri:1926:33.197 (% 16.3),1939:40.747 (% 11.3),1959:34.088 (% 8.1),2002:104.951 (% 11.6).
Aralık 1991'de SSCB'nin dağılması üzerine Kabartay-Balkar ÖSSC,bir üye cumhuriyet olarak RF içinde kaldı.Seçilmiş Devlet Başkanı Valeri K'ok'o (Kokov) sonrası,V.Putin tarafından atanan Arsen Kanoko KBC Parlamentosu'nun da onayı ile yeni Devlet Başkanı oldu.
