Anasayfa
ÇERKES YAŞAM KILAVUZU "XABZE"
Örf ve Adetler Xabze:
Çerkes toplumu, xabze adı verilen kurallarla yönetilir.
xabze, etimolojik olarak; dışarının, alanın, çevrenin, duşarının dili, şablonu, düzeni demektir.
Çocuğun doğumundan itibaren büyüyüp yetişmesine,yaşlanıp ölmesine kadar, insan hayatını düzenleyen ve güzelleştiren çeşitli seramoniyel kurallar vardır.
Bunlar, modern sosyolojideki görgü kurallarından, gelenek ve göreneklere, örf, adet ve töre kurallarından ahlak ve din kurallarına, hatta maddi yaptırımlarla perçinlenen hukuk kurallarına kadar bütün sosyal kuralları kapsarlar.
xabze, en basit görgü kuralından, geleneklere, örf ve adetlerden ahlak ve din kurallarına, hatta yazılı olmayan yasa ve anayasa kuralına kadar toplumu yöneten bütün kuralları ifade eder.
Kız istemeden gelin almaya, düğün merasımınden düğünde oyuna çıkış ve dans kurallarına, gelinin kendi ailesine götürülmesinden tekrar geri getirilmesine, doğumdan çocuğun yürüme çağına gir mesine, çocuğun p'ur/qan olarak eğitilmek üzere başka bir aileye verilmesinden, eğitildikten sonra tekrar kendi ailesine gönderilmesine, sokakta atlı veya yaya olarak yürümekten oturup kalkmaya, konukluğa, savaştan barışa kadar.
Öyle ki, geleneksel Çerkes toplumunda xabze kurallarıyla düzenlenmemiş herhangi bir alan yoktur. xabze kuralları, toplumun hemen bütün bireyleri tarafından bilinir.
Çünkü bu kurallar, ya doğal toplumsal yaşam süreci içinde herkesin katkı ve katılımıyla oluşmuştur ya da aileler düzeyinde temsilcilerin katkısıyla oluşturulmuş, paylaşılarak, yaparak, yasayarak öğretilmiş ve benimsetilmiş kurallardır.
; Geleneksel Hukuk Xabze:
Çerkes toplumu, günümüz dünyasındaki ingiltere örneğine benzer biçimde, yazılı olmayan geleneksel hukuk kurallarıyla yönetilir. Çerkes yaşamında örf-adet kurallar,hukuk kuralları iç içedir.
xabze kurallarının başlıca iki temel kaynağı vardır. Biri, toplum bireylerinin, geleneksel Çerkes mantalitesi içinde, doğal olarak veya bilinçli bir zihinsel faaliyet süreci sonunda "şayet bu konu bir halk meclisi gündemine gelmiş olsaydı acaba nasıl bir düzenleme yapılırdı?" türünden bir soruya vereceği cevaba uygun davranmasıdır.
Böylesi bir davranış, zaman içinde benzer durumlarda kalan başkaları tarafından da benimsenip uygulanarak, zaman içinde Xabze kuralı haline gelebilir. Khabzenin ikinci temel kaynağı ise Xase adı verilen halk meclisinin kararlarıdır. Xabze denilen geleneksel hukuk kuralları esas olarak Xase adı verilen yasama meclisi tarafından oluşturulur. Uygulama toplumun tümü tarafından izlenir ve denetlenir.
Geleneksel Çerkes toplumunda yaygın ve etkili bir sosyal denetim mekanizması vardır. Khabzeye aykırı davranışlar, öncelikle lokal düzeyde çözülmeye çalışılır. Mümkün olduğu kadar hiyerarşık olarak üst düzeydeki toplum önderlerine, Thamadelere ulaştırılmamaya çalışılır.
Çünkü olumsuzlukların, yerinde çözülüp giderilmesi, dillendirilip yayılmaması esastır. Bir atasözü; Kötülüğü dillendirirsen azar,iyiliği dillendirirsen ürer" biçimindedir.
Bununla birlikte, yerel düzeyde çözülemeyen sorunlar hiyerarşik olarak bir üste ve nihayet en üst düzeyde de Xase'ye taşınabilir.
Khabze'ye avkırı davranışlar, her düzeyde yaptırımlarla karşılaşır. Xase mahalle/köy, yöre, bölge ve ülke düzeyme kadar her düzeyde vardır ve işlevseldir. Ancak Xase, günümüzdeki gibi sürekli görev yapan bir yasama organı değildir.
Gerektikçe toplanan, sorunu görüşüp karara bağladıktan sonra dağılan geçici ve onursal bir yasama organı, bir halk meclisidir. Xaseye her aile gündem konusu soruna ilişkin olarak kendisini en yetkin biçimde temsil edebilecek bir temsilcisiyle katılır.
Xaseye katılmak herkes için bir onurdur ve Xaseye katılma görevi onursal bir görevdir. Aslla herhangi bir maddi ücret, bedel sözkonusu değildir.
Xaseye katılmanın bedeli, saygınlık ve itibardır.
Geleneksel Çerkes hukukunda en önemli yaptırımlar; toplum tarafından ayıplanma, kınanma, razı etme veya gönül alma, tazminat veya bedel ödeme (ğepşınej) ve sürgündür (değeç).
Geleneksel Çerkes hukukunda ölüm cezası yoktur. Çerkes insanının kişilik yapısı, geleneksel olarak kendi haklarına saygı bekleyen herkesin, başkalarının hakkına saygı göştermeşi ilkesine göre biçimlendiği için,açık bir savaş ortamı dışında, geleneksel Çerkes sosyal ya- dışında öldürmeyi gerektirecek düzeyde gerginlik ve çatış pek az görülür.
Böyle bir durum ortaya çıktığı zaman durumdan haberdar olan biri durumu derhal toplumun kanaat önderlerine iletir.
HAPİSHANESI OLMAYAN TEK HALK: ÇERKESLER
M.Ö. 5000'li yıllardan beri yaşam tarzları bilinen Çerkes halklarının, Kafkas-Rus savaşlarını kaybedip anavatandan sürüldükleri 1864'lü yıllara kadar, hiçbir zaman suçluların barınacag! hapishaneleri olmamıştır.
Zira eğitim, yaşam ve cezalandırma sistemi insanların hapsedilmesine gerek bırakmazdı.
Bir insanın kendi toplumu tarafından dışlanması,kendisiyle konuşulmaması, hatta selam dahi verilmemesi onurunu herşeyin üstünde olan bir Çerkes için, hapsedilmekten çok daha ağır bir cezaydı.
O nedenle, toplumu tarafından ayıplanan, dışlanan bir insan olmamak için herkes kurallara sıkı sıkıya uyar ve huzursuzluk yaratmamaya çalışırdı. Eğer bir Çerkes ayıplanmasını, dışlanmasını gerektiren bir kusur işlemişse, sadece o fert değil, mensup olduğu ailenin tüm fertleri o kişiye yeterli eğitim vermemiş olmaktan dolayı kınanır, ancak cezanın ferdiliği ilkeşine dayanılarak toplumdan uzaklaştırılarak başka bir Çerkes yöresine gönderilen kişiyle birlikte, isterse ailesi de gidebilir.
Kafkas tarihini iyi bilen Ürdün prensi Ali bin Al Hüseyin,Çerkeslerin anavatanlarına gen dönüşlerini sembolize etmek üzere gerçekleştirdiği atlı yürüyüş sırasında Kayseride bir soru üzerine basma verdiği demeçte; "Giderek değişen, kötüleşen, çirkinleşen, paranın egemen olduğu bir dünya yerine, tarihlerinde hiç hapishane yapıları olmamış Çerkes halklarının medeni yaşamının örnek alınacağı yeni bir dünya hayatına olan ihtiyaç, hergün biraz daha artmaktadır"demiş ve şaşkınlıkla karşılanmıştı.
Kaynak: Biz Çerkesler. Kaf-fed
Örf ve Adetler Xabze:
Çerkes toplumu, xabze adı verilen kurallarla yönetilir.
xabze, etimolojik olarak; dışarının, alanın, çevrenin, duşarının dili, şablonu, düzeni demektir.
Çocuğun doğumundan itibaren büyüyüp yetişmesine,yaşlanıp ölmesine kadar, insan hayatını düzenleyen ve güzelleştiren çeşitli seramoniyel kurallar vardır.
Bunlar, modern sosyolojideki görgü kurallarından, gelenek ve göreneklere, örf, adet ve töre kurallarından ahlak ve din kurallarına, hatta maddi yaptırımlarla perçinlenen hukuk kurallarına kadar bütün sosyal kuralları kapsarlar.
xabze, en basit görgü kuralından, geleneklere, örf ve adetlerden ahlak ve din kurallarına, hatta yazılı olmayan yasa ve anayasa kuralına kadar toplumu yöneten bütün kuralları ifade eder.
Kız istemeden gelin almaya, düğün merasımınden düğünde oyuna çıkış ve dans kurallarına, gelinin kendi ailesine götürülmesinden tekrar geri getirilmesine, doğumdan çocuğun yürüme çağına gir mesine, çocuğun p'ur/qan olarak eğitilmek üzere başka bir aileye verilmesinden, eğitildikten sonra tekrar kendi ailesine gönderilmesine, sokakta atlı veya yaya olarak yürümekten oturup kalkmaya, konukluğa, savaştan barışa kadar.
Öyle ki, geleneksel Çerkes toplumunda xabze kurallarıyla düzenlenmemiş herhangi bir alan yoktur. xabze kuralları, toplumun hemen bütün bireyleri tarafından bilinir.
Çünkü bu kurallar, ya doğal toplumsal yaşam süreci içinde herkesin katkı ve katılımıyla oluşmuştur ya da aileler düzeyinde temsilcilerin katkısıyla oluşturulmuş, paylaşılarak, yaparak, yasayarak öğretilmiş ve benimsetilmiş kurallardır.
; Geleneksel Hukuk Xabze:
Çerkes toplumu, günümüz dünyasındaki ingiltere örneğine benzer biçimde, yazılı olmayan geleneksel hukuk kurallarıyla yönetilir. Çerkes yaşamında örf-adet kurallar,hukuk kuralları iç içedir.
xabze kurallarının başlıca iki temel kaynağı vardır. Biri, toplum bireylerinin, geleneksel Çerkes mantalitesi içinde, doğal olarak veya bilinçli bir zihinsel faaliyet süreci sonunda "şayet bu konu bir halk meclisi gündemine gelmiş olsaydı acaba nasıl bir düzenleme yapılırdı?" türünden bir soruya vereceği cevaba uygun davranmasıdır.
Böylesi bir davranış, zaman içinde benzer durumlarda kalan başkaları tarafından da benimsenip uygulanarak, zaman içinde Xabze kuralı haline gelebilir. Khabzenin ikinci temel kaynağı ise Xase adı verilen halk meclisinin kararlarıdır. Xabze denilen geleneksel hukuk kuralları esas olarak Xase adı verilen yasama meclisi tarafından oluşturulur. Uygulama toplumun tümü tarafından izlenir ve denetlenir.
Geleneksel Çerkes toplumunda yaygın ve etkili bir sosyal denetim mekanizması vardır. Khabzeye aykırı davranışlar, öncelikle lokal düzeyde çözülmeye çalışılır. Mümkün olduğu kadar hiyerarşık olarak üst düzeydeki toplum önderlerine, Thamadelere ulaştırılmamaya çalışılır.
Çünkü olumsuzlukların, yerinde çözülüp giderilmesi, dillendirilip yayılmaması esastır. Bir atasözü; Kötülüğü dillendirirsen azar,iyiliği dillendirirsen ürer" biçimindedir.
Bununla birlikte, yerel düzeyde çözülemeyen sorunlar hiyerarşik olarak bir üste ve nihayet en üst düzeyde de Xase'ye taşınabilir.
Khabze'ye avkırı davranışlar, her düzeyde yaptırımlarla karşılaşır. Xase mahalle/köy, yöre, bölge ve ülke düzeyme kadar her düzeyde vardır ve işlevseldir. Ancak Xase, günümüzdeki gibi sürekli görev yapan bir yasama organı değildir.
Gerektikçe toplanan, sorunu görüşüp karara bağladıktan sonra dağılan geçici ve onursal bir yasama organı, bir halk meclisidir. Xaseye her aile gündem konusu soruna ilişkin olarak kendisini en yetkin biçimde temsil edebilecek bir temsilcisiyle katılır.
Xaseye katılmak herkes için bir onurdur ve Xaseye katılma görevi onursal bir görevdir. Aslla herhangi bir maddi ücret, bedel sözkonusu değildir.
Xaseye katılmanın bedeli, saygınlık ve itibardır.
Geleneksel Çerkes hukukunda en önemli yaptırımlar; toplum tarafından ayıplanma, kınanma, razı etme veya gönül alma, tazminat veya bedel ödeme (ğepşınej) ve sürgündür (değeç).
Geleneksel Çerkes hukukunda ölüm cezası yoktur. Çerkes insanının kişilik yapısı, geleneksel olarak kendi haklarına saygı bekleyen herkesin, başkalarının hakkına saygı göştermeşi ilkesine göre biçimlendiği için,açık bir savaş ortamı dışında, geleneksel Çerkes sosyal ya- dışında öldürmeyi gerektirecek düzeyde gerginlik ve çatış pek az görülür.
Böyle bir durum ortaya çıktığı zaman durumdan haberdar olan biri durumu derhal toplumun kanaat önderlerine iletir.
HAPİSHANESI OLMAYAN TEK HALK: ÇERKESLER
M.Ö. 5000'li yıllardan beri yaşam tarzları bilinen Çerkes halklarının, Kafkas-Rus savaşlarını kaybedip anavatandan sürüldükleri 1864'lü yıllara kadar, hiçbir zaman suçluların barınacag! hapishaneleri olmamıştır.
Zira eğitim, yaşam ve cezalandırma sistemi insanların hapsedilmesine gerek bırakmazdı.
Bir insanın kendi toplumu tarafından dışlanması,kendisiyle konuşulmaması, hatta selam dahi verilmemesi onurunu herşeyin üstünde olan bir Çerkes için, hapsedilmekten çok daha ağır bir cezaydı.
O nedenle, toplumu tarafından ayıplanan, dışlanan bir insan olmamak için herkes kurallara sıkı sıkıya uyar ve huzursuzluk yaratmamaya çalışırdı. Eğer bir Çerkes ayıplanmasını, dışlanmasını gerektiren bir kusur işlemişse, sadece o fert değil, mensup olduğu ailenin tüm fertleri o kişiye yeterli eğitim vermemiş olmaktan dolayı kınanır, ancak cezanın ferdiliği ilkeşine dayanılarak toplumdan uzaklaştırılarak başka bir Çerkes yöresine gönderilen kişiyle birlikte, isterse ailesi de gidebilir.
Kafkas tarihini iyi bilen Ürdün prensi Ali bin Al Hüseyin,Çerkeslerin anavatanlarına gen dönüşlerini sembolize etmek üzere gerçekleştirdiği atlı yürüyüş sırasında Kayseride bir soru üzerine basma verdiği demeçte; "Giderek değişen, kötüleşen, çirkinleşen, paranın egemen olduğu bir dünya yerine, tarihlerinde hiç hapishane yapıları olmamış Çerkes halklarının medeni yaşamının örnek alınacağı yeni bir dünya hayatına olan ihtiyaç, hergün biraz daha artmaktadır"demiş ve şaşkınlıkla karşılanmıştı.
Kaynak: Biz Çerkesler. Kaf-fed
